In navolging van de basisscholen zijn op 1 maart jl. ook de middelbare scholen weer open gegaan. In de media en ook in het wetenschappelijk onderzoek is er veel aandacht geweest voor de negatieve uitwerking van het digitale thuisonderwijs en de overige COVID-19 maatregelen op het welzijn en de schoolprestaties van leerlingen. Maar hoe zit dit met sociaal emotioneel leren?
School en Sociaal Emotioneel Leren
Sociaal Emotioneel Leren (SEL) is het leren omgaan met jezelf en met anderen. Het gaat om levensvaardigheden zoals het herkennen van emoties bij jezelf en de ander, het reguleren van heftige emoties, voor anderen zorgen, verstandige beslissingen nemen, gezonde relaties aangaan met anderen en uitdagende situaties effectief oplossen.[1] School is bij uitstek een plaats waar kinderen SEL vaardigheden kunnen opdoen. Op school zijn kinderen immers de hele dag in de nabijheid van klas- en schoolgenoten. Zij moeten samenwerken, op hun beurt wachten, spullen delen, omgaan met frustraties, ruzies oplossen en een goede band opbouwen en onderhouden met klasgenoten, de leerkracht en de onderwijsassistent. Dit zijn allemaal SEL vaardigheden. Naar school gaan is dus onontbeerlijk voor de ontwikkeling van SEL. Een belangrijke vraag is daarom welke invloed het sluiten van de scholen i.v.m. de COVID-19 maatregelen heeft op de ontwikkeling van SEL competenties van leerlingen.
De gevolgen van de sluiting van scholen voor Sociaal Emotioneel Leren
Er is nog geen direct wetenschappelijk onderzoek gepubliceerd naar de gevolgen van de sluiting van de scholen op SEL van kinderen en jongeren. Wel zijn er inmiddels aanwijzingen dat de COVID-19 maatregelen het welzijn en de schoolprestaties van veel jeugdigen heeft aangetast. Kinderen en jongeren zijn angstiger, eenzamer en hebben meer last van depressieve gevoelens. De Kindertelefoon signaleerde in de afgelopen periode een toename van 20% van gesprekken die gaan over mentale problemen, zoals nachtmerries, zelfdoding, zelfbeschadiging en eetstoornissen.[2] Ook hebben veel kinderen een achterstand opgelopen op het gebied van taal en rekenen.[3] SEL vormt een belangrijk fundament voor zowel leerlingen-welzijn als het schoolse leren van kinderen.[1] Een achterstand in SEL heeft dus mogelijk ook een negatieve uitwerking op leerlingen-welzijn en schoolprestaties.
Ik ben niet de enige die mij afvraagt welke gevolgen het sluiten van scholen heeft op SEL. Uit een eerste onderzoek uit de Verenigde Staten blijkt dat schoolverzuim een negatief effect heeft op de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen, vooral wat betreft zelf-regulatie en bewustzijn van de behoeften van anderen, en vooral voor kinderen in ‘middle school’ (ongeveer hetzelfde als groep 8 en de brugklas in Nederland).[4] Een belangrijke noot bij deze studie is dat de gevolgen van het sluiten van de scholen tijdens de COVID-19 maatregelen niet direct zijn getoetst. Deze studie houdt er bijvoorbeeld geen rekening mee dat kinderen in Nederland tijdens COVID-19 digitaal onderwijs met hun klasgenoten op afstand hebben gevolgd. Een tweede invalshoek om naar de mogelijke gevolgen van digitaal thuisonderwijs op SEL te kijken, komt vanuit de literatuur over “homeschooling”. Anders dan (in de meeste gevallen) in Nederland, kunnen ouders in de Verenigde Staten en in diverse andere landen ervoor kiezen om hun kinderen thuisonderwijs te laten volgen. Uit een kritische review naar de effecten van thuisonderwijs, blijkt dat kinderen die thuisonderwijs volgen zich niet persé minder goed sociaal-emotioneel ontwikkelen dan kinderen die naar school gaan. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat deze kinderen, anders dan het geval is tijdens de sluiting van de scholen door Covid19, vaak erg worden gestimuleerd om leeftijdsgenoten te ontmoeten tijdens buitenschoolse activiteiten zoals tijdens sport en in de buurt.[5]
Ondanks het gebrek aan direct bewijs, maken veel onderwijswetenschappers, ontwikkelingspsychologen, onderwijsprofessionals en jeugdzorgprofessionals zich zorgen over de gevolgen van de schoolsluitingen voor SEL van kinderen en jongeren. Zij pleiten daarom om nú te investeren in SEL op school.[6-9] Gezien het belang van de schoolomgeving voor SEL en gezien het belang van SEL voor een positieve ontwikkeling van kinderen en jongeren, ben ik het met deze auteurs eens. Samen met de auteurs van de aangehaalde onderzoeken pleit ik er daarom voor dat leerkrachten in het basis- en voortgezet onderwijs de komende tijd extra aandacht besteden aan SEL op school. Ook toont de COVID-19 periode des te meer aan dat het ontwikkelen van SEL competenties van leerkrachten en het leren stimuleren van SEL van leerlingen een vaste plek moet krijgen in de lerarenopleiding voor het primair en voortgezet onderwijs.[10]
Hoewel de druk op leerkrachten om de onderwijsachterstand in te halen groot is, mag SEL geen ondergeschoven kind worden! Weten wat u als onderwijsprofessional kunt doen? Hier vindt u handige SEL tips, tools en links van het NJI om in te bedden in het onderwijs nu de scholen weer open zijn.
Marieke Buil, PhD.
Wetenschappelijk consultant voor de Organisatie der Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO)
Lectoraat Jeugdpreventie – Kenniscentrum Talentontwikkeling – Hogeschool Rotterdam
Disclaimer: In mijn blogs schrijf ik over mijn persoonlijke visie en mening
Referenties
- Weissberg, R. P. (2019). Promoting the social and emotional learning of millions of school children. Perspectives on Psychological Science, 14, 65-69.
2. UNICEF Nederland (2020). Coronacrisis en kinderen en jongeren in Nederland: Een inventarisatie van de impact van de coronacrisis op kinderen en jongeren in Nederland. UNICEF Nederland: Den Haag.
3. Cohen, L., et al., De staat van het Amsterdamse primair onderwijs 2020. 2020, Gemeente Amsterdam: Amsterdam.
4. Santibañez, L., & Guarino, C. M. (2020). The effects of absenteeism on academic and social-emotional outcomes: Lessons for COVID-19. Educational Researcher, doi: 0013189X21994488.
5. Murphy, J. (2014). The social and educational outcomes of homeschooling. Sociological Spectrum, 34, 244-272.
6. Katzman, N. F., & Stanton, M. P. (2020). The integration of Social Emotional Learning and cultural education into Online Distance Learning Curricula: Now imperative during the COVID-19 pandemic. Creative Education, 11, 1561-1571.
7. Outhwaite, L. &. Gulliford, A (2020) Academic and social and emotional interventions in response to COVID-19 school closures. Centre for Education Policy and Equalising Opportunities, UCL Institute of Education: London, UK.
8. Cherewick, M., et al (2021). Study protocol of a distance learning intervention to support Social Emotional Learning and identity development for adolescents using interactive mobile technology. Frontiers in Public Health, 9, https://doi.org/10.3389/fpubh.2021.623283
9. Yoder, N., et al. (2020). From response to reopening: State efforts to elevate Social and Emotional Learning during the pandemic. Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning.
10. Hadar, L. L., Ergas, O., Alpert, B., & Ariav, T. (2020). Rethinking teacher education in a VUCA world: Student teachers’ social-emotional competencies during the Covid-19 crisis. European Journal of Teacher Education, 43, 573-586.
dr. Marieke Buil - ontwikkelingspsychopathologie 